დღეს, გლობალიზაციის ეპოქაში, როდესაც ქვეყნებს შორის განვითარდა მთელი რიგი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სხვა სახის კავშირები, ბევრი საუბრობს იმაზე, რომ ეროვნული სახელმწიოები თანდათან კარგავენ ძალას და მალე შესაძლოა გაქრნენ კიდეც. ზოგმა მეცნიერმა, ისეთმა, როგორიცაა იაპონელი მეცნიერი კ. ომე ამ მოვლენას ნაშრომებიც კი მიუძღვნა, (“მსოფლიო საზღვრებს გარეშე” და “ეროვნული სახელმწიფოს დასასრული”), სადაც საუბრობს და განიხილავს გლობალიზაციას და ხაზს უსვამს, რომ გლობალიზაციის პროცესის განვითარება პირდაპირპროპორციულად მოქმედებს ეროვნული სახემლწიფოს საზღვრების შესუსტებასა და გაქრობასთან.
ინტერნაციონალიზაციის პარალელურად დღევანდელ მსოფლიოში ხშირია სეპარატიზმის ფაქტებიც. თუ სახელმწიფოები ერთმანეთთან უფრო და ურფო მეტ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კავშირებს ამყარაებენ და უხსნიან ერთმანეთს საზღვრებს და მინიმუმამდე დაყავთ ერთმანეთს შორის კონფლიქტების წარმოქმნის ალბათობა, სამაგიეროდ კონფლიქტები თავად ქვეყნის შიგნით იჩენს თავს.ისინი სწორედ მაშინ შეიძლება მაშინ გაჩნდეს, როდესაც არავინ ელის. ამგვარი კონფლიქტების არსი კი სწორედ საზღვრების წარმოქმნა და გაძლიერებაა, თუმცა არა მთლიანი ქვეყნის, არამედ რომელიმე კონკრეტული რეგიონის საზღვებისა. ეს ფაქტი კი სეპარატიზმის სახელითაა ცნობილი და არა მხოლოდ განვითარებადი ქვეყნების, არამედ მაღალგანვითარებული სახემლწიფოების სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს.
ხშირად ხდება ისეც, რომ ზოგადად არსებული სეპარატიზმისაგან განსხვავებით, ქვეყნისგან გამოყოფის სურვილი და დამოუკიდებლობის მოპოვება ეკონომიკური განვითარების მიზეზითაა განპირობებული.
სეპარატიზმი როგორც ტერმინი გულისხმობს ეროვნულ უმცირესობათა სწრაფვას სახელმწიფოსგან გამოყოფისა და დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნისკენ.[1] სეპარატიზმის გამომწვევი მიზეზები შეიძლება იყოს ეთნიკური, კულტურული, რეგიონული, ლინგვისტური, რელიგიური, და სხვა. სეპარატიზმს, რომელის განმაპირობებელი ეკონომიაა, იტალიელმა გეოეკონომისტებმა კარლო ჟანმა და პაოლო სავონამ „მდიდართა ბუნტი“ უწოდეს. (კვინიკაძე, 2008) ესაა მოვლენა, როდესაც ქვეყანაში რომელიმე მისი ერთი რეგიონი, სხვა რეგიონებთან შედარებით, სწრაფად განიცდის ეკონომიკურ აღმავლობას. შემდეგ მისი ავტონომიური ხელისუფლება ხვდება, რომ ქვეყნისგან გამოყოფის შემთხვევაში საკუთარი ხელისუფლებით უკეთესად მართავს საკუთარ ტერირორიას, უკეთ განაგებს ეკონომიკას, გააუმჯობესებს სოციალურ და ეკონომიკურ დონეს და დაიკავებს ადგილს მსოფლიო წამყვანი ქვეყნების გვერდით. ამიტომ ამ ტერიტორიის მოსახლეობა, რომელიც ასევე ისტორიით ან ეთნიკურად შედარებით განსხვავებულია მთელი ქვეყნის მოსახლეობისაგან იღებს გადაწყვეტილებას – გამოეყოს ქვეყანას, შექმნას საკუთარი საზღვრები და ჩამოყალიბდეს სახელმწიფოდ.
მოვიყვან „მდიდართა ბუნტის რამდენიმე მაგალითს:
„მდიდართა ბუნტი“ გერმანიაში
(ბავარიის მაგალითი)
მას შემდეგ, რაც გასულ საუკუნეში გერმანიამ ორი მსოფლიო ომის მარცხი იწვნია, ცოტა თუ წარმოიდგენდა, რომ უკვე XXI საუკუნის პირველ ათწლეულში მისი ეკონომიკა იმდენად გაძლიერდებოდა, რომ მსოფლიოს ქვეყნების პირველ ხუთეუშლი შევიდოდა მთლიანი შიდა პროდუქტის მიხედვით.[2] დღეს ეს ქვეყანა ევროპის ერთ–ერთი უძლიერესი სახელმწიფოა, რომელიც წამრმოადგენს მსოფლიოს მაღალტექნოლოგიურ ცენტრსა და ინოვაციების სამყაროს. ერთი შეხედვით ქვეყანას, რომელის მთლიანი შიდა პროდუქტი 2,66 ტრილიონი ევროა 2012 წლის მონაცემების მიხედვით,[3] არ უნდა ჰქონდეს განვითარებადი ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი ისეთი პრობლემა, როგორიც სეპარატიზმია. და სწორედ, გერმანიის ასეთმა ეკონომიკურმა განვიარებამ გამოიწვია ის, რასაც იტალიელი გეოეკონომისტები „მდიდართა ბუნტს“ უწოდებენ. სწორედ ასეთი ბუნტი შეინიშნება გერმანიის სამხრეთ–აღოსავლეთ ნაწილში, სადაც მისი ერთ–ერთი რეგიონი (ბავარია) სხვა რეგიონებთან შედარებით ეკონომიკურად უფრო მეტად გაძლიერდა.
ბავარიაგერმანიისსამხრეთ–აღმოსავლეთნაწილში, მდინარერაინისაუზშიმდებარეობს. გერმანიის რეგიონებიდან ყველაზე დიდია, რომლის ფართობი 70,000 კმ2–ს შეადგენს, სადაც 12.6 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. სანამ უშუალოდ მის „ბუნტს“ შევეხებოდეთ, მოკლედ გავიხსენოთ თუ რა ისტორია განვლო მან.
ბავარია 1806 წლიდან 1918 წლამდებავარიისსამეფოდიწოდებოდა. ბავარიელებიხშირადთავიანთთავსპირველრიგშიბავარიელებად, ხოლოშემდეგგერმანელებადმოიხსენიებენ. ასეთიეთნიკურიმიკუთვნობელობისგრძნობაკიდევუფროგამძაფრდამაშინ, როდესაც 1871 წელსბავარიისსამეფოშეუერთდაგერმანიისიმპერიას. ამდროსბავარიისსამეფოსშეუნარჩუნდამონარქიადასარგებლობდამთელირიგიავტონომიურიუფლებებით. ამისმიუხედავადბავარიელინაციონალისტებიწინააღმდეგნიიყვნენ შეერთებოდნენგერმანიისიმპერიას, რომელიცგანიცდიდაპროტესტანტიპრუსიისგავლენას, ბავარიისნაციონალურმორაობებსკისურდათრომბავარიასკათოლიციზმიშეენარჩუნებინა. ბავარიისგერმანიისგანგამოყოფისიდეა XIX საუკუნისბოლოსადამეოცესაუკუნისდასაწყიშიცარსებობდა.
ბავარიაგერმანიისეკონომიკურცენტრსწარმოადგენს, სადაცმსოფლიოსისეთიწამყვანიკომპანიებიაგანთავსებული, როგორიცაა BMW, Siemens–ი, Audi, Puma, Adidas–იდასხვა. 2013წელსბავარიისმთლიანმაშიდაპროდუქტმა 470.2 მილიარდიევროშეადგინა. ბავარიაშიმთლიანიშიდაპროდუქტიერთსულმოსახლეზეკი 36,944 ევროა (2012 წ.)[4], მაშინ, როცა გერმანიის მთლიანი შიდა პროდუქტი 2,64 ტრილიონი ევროა(2013 წ.)[5], ხოლო მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 28,989 (2012 წ.)[6] ევროა.
როგორც ვხედავთ, ბავარიის მთლიანი შიდა პროდუქტი, გემანიის მშპ–ის 17,8%–ს შეადგენს, ხოლო ბავარიის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 7,955 ათასი ევროთი მეტია მთლიანი გერმანიის საშუალო მაჩვენებელზე. ეს კი,იმასნიშნავს, რომთუბავარიადამოუკიდებელიქვეყანაიქნება, იგიმეშვიდეანმერვეადგილსდაიკავებსმსოფლიოქვეყნებისრეიტინგში. ბავარიაში წარმოებული პროდუქციის 54% ექსპორტზე გადის, რაც ერთი–ორად ზრდის მის ეკონომიკურ სტატუსს.ამგვარადგერმანიისეკონომიკაშიბავარიასსაკმაოდმნიშვნელოვანიადგილიუკავია. ამდენადგასაგებიაბავარიისიმნაციონალისტურიმოძრაობებისსურვილიც, რომელთაცუნდათ, რომბავარიადამოუკიდებელისახემწიფოიყოს.
„მდირადრთა ბუნტი“ ესპანეთში (კატალონიის მაგალითი)
გერმანიასთან შედარებით, განსხვავებული ვითარებაა ესპანეთში. ბავარიის მოსახლეობისგან განსხვავებით კატალონიის მოსახლეობას ესპანეთისგან გამოყოფა და დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბება სურს. აქაც სეპარატიზმი ეკონომიკური ფაქტორითაა განპირობებული, თუმცა კულტურული და ლინგვისტური ელემენტების გავლენაც საკმაოდ დიდია.
ავტონომიის სტატუსი კატალონიამ პირველად 1931 წელს მოიპოვა, თუმცა სამოქალაქო ომში რესპუბლიკის დამარცხებისა და გენერალ ფრანცისკო ფრანკოს ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, კატალონიის ავტონომიურობასთან დაკავშირებული ყოველგვარი მოსაზრებები, პროპაგანდა და ქმედებები მკაცრად იკრძალებოდა. ფრანკოს მმართველობის ბოლო პერიოდში აღნიშნული პოლიტიკა ნელ-ნელა შერბილდა. 1978 წელს კატალონიამ პოლიტიკური და ეკონომიკური ავტონომიის სრულად აღდგენა მოახერხა. თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ფრანკოს დიქტატორული რეჟიმის მიერ კატალონიის ავტონომიის მკაცრმა შეზღუდვამ უკურეაქცია გამოიწვია და გაიზარდა იმ ადამიანების რიცხვი, რომლებიც რეგიონის ესპანეთისგან გამოყოფასა და სრულ დამოუკიდებლობას ემხრობოდნენ.
დღეს კატალონიური პოლიტიკა გარკვეულ გავლენას ახდენს ესპანეთის პოლიტიკაზე, რაც განპირობებულია ესპანეთის პარლამენტში კატალონიური ნაციონალისტური ძალების არსებობით, რომელთანაც არჩევნებში გამარჯვებული პარტია გამუდმებით აწარმოებს მოლაპარაკებებს საპარლამენტო უმრავლესობის ჩამოყალიბების მიზნით.
კატალონია ესპანეთის ყველაზე მდიდარი რეგიონია. 2012 წლის მონაცემებით, რეგიონის მთლიანი შიდა პროდუქტი შეადგენდა 198,633 მილიარდ ევროს[7], რაც ყველაზე მაღალი იყო მთელი ესპანეთის მასშტაბით. ესპანეთის მთლიანი შიდა პროდუქტი ამავე წელს 1,149 ტრილიონი ევრო იყო.[8] კატალონიის მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე კი 27,248 ათას ევროს შეადგენდა (2012 წ.)[9], მაშინ როცა ესპანეთის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 19,941 ათასი ევრო იყო (2012 წ.)[10].
კატალონიის მთლიანი შიდა პროდუქტი, ესოანეთის მშპ–ის 17%–ზე მეტს შეადგენს და კატალონიის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 7 ათასი ევროთი მეტია მთლიანი ესპანეთის საშალო მაჩვენებელზე. კატალონიის ეკონომიკა ქვეყნის ეკონომიკის დაახლოებით 1/5-ს შეადგენს.
კატალონიის მთავრობას სურს გაზარდოს გადასახადები და თავადვე ჰქონდეს მათი განკარგვის უფლება. უკმაყოფილების მთავარ მიზეზი კი არის ის, რომ კატალონიის დამოუკიდებლობის მომხრე ლიდერების აზრით, ცენტრალური ხელისუფლება რეგიონზე პროპორციულად ბევრად ნაკლებს ხარჯავს, ვიდრე უნდა ხარჯავდეს გადასახადების საშუალებით კატალონიიდან მიღებული თანხის შესაბამისად.
„მდიდართა ბუნტი“ გაერთიანებულ სამეფოში
(შოტლანდიის მაგალითი)
ზემოთდასახელებულიქვეყნებისგანგანსხვავებულიაშოტლანდიისმაგალითი. შოტლანდიადიდიბრიტანეთისჩრდილოეთნაწილშიმდებარეობს, რომელსაცსახმელეთოსაზღვარიმხოლოდინგლისთანაქვს. შოტლანდიისსეპარატიზმიძირითადადეკონომიკურიფაქტორებითააგანხილული, თუმცააუცილებელიაისტორიისგახსენებაც.
შოტლანდიისდამოუკიდებლობისთვისბრძოლებიძირითადადინგლისთანწარმოებდა XIII-XIV საუკუნეებში. პირველიომი 1296 წელსატყდაინგლისისმიერშოტლანდიისტერიტორიაზეჯარებისშეყვანისგამოდა 1332 წელსედინბურგ-ნორთონმფთონისშეთანხმებაზეხელმოწერითდასრულდა. მეორეომი 1332-1337 წლებშიწარმოებდადაბერვიქისშეთანხმებითდაზავდნენმხარეები. ხსენებულიომებიშოტლანდიელიხალხისთვისისტორიულადყველაზემძიმემომენტადმიიჩნევა. ორივეომისდასრულებისასშოტლანდიათავისუფალქვეყნადრჩებოდა. 1603 წელსშოტლანდიისმეფეჯეიმზ IV ინგლისისმეფეცგახდადაჯეიმზ I ეწოდა. შოტლანდიისპარლამენტიინგლისისას 1707 წელსშეუერთდა. შოტლანდიადამოუკიდებელიარყოფილაამხნისგანმავლობაში, თუმცამასყოველთვისგააჩნდასაკუთარიკანონმდებლობა, შეინარჩინაკულტურადაშოტლანდიურიდაგელურ–შოტლანდიურიენები. შოტლანდიამპარლამენტი 1707 წლის შემდეგ, 1999 წელსაღადგინა.
შოტლანდიისეკონომიკა (კატალონიისგანგასხვავებითრომელისეკონომიკაცმხოლოდესპანეთთანაადაკავშირებული) დაკავშირებულიამთლიანადევროპასთანდასცდებაკიდეცმისსაზღვრებს. შოტლანდიას ექსპორტზე გააქვს ნავთობი, გაზი, ვისკი, თევზეული პროდუქტი და სხვა. (შოტლანდიური პროდუქცია ექსპორტზე გადის: აშშ–ში (5,88 მილიარდი დოლარი), ნიდერლანდებში (4,5 მილიარდი დოლარი), საფრანგეთში (3,19 მილიარდი დილარი), გერმანიაში (2,15 მილიარდი დოლარი), ბელგიაში (1,66 მილიარდი დოლარი)[11].ესკიძლიერიიარაღიაშოტლანდიისთვის. იმშემთხვევაშითუდიდიბრიტანეთსგამოეყოფამისეკონომიკასარშეექმენბაპრობლემებიინგლისურიბაზრისდახურვისგან, რადგანაცმასშეუძლიათავისიპროდუქციამთელმსოფლიოშიგაიტანოს.
2011წელსშოტლანდიისექსპორტმა (ნავთობისა და გაზის ექსპორტის გარეშე) 40,15მილიარდი დოლარიშეადგინა.[12] 2013წლისათვისშოტლანდიისმთლიანიშიდაპროდუქტი160 მილიარდევროსუტოლდებოდა.[13] ამავე წლის მონაცემებით დიდი ბრიტანეთის მთლიანი შიდა პროდუქტი 1,8 ტრილიონი ევრო იყო. შოტლანდიის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 34,976 ათასი ევროა (2013 წ.)[14], ხოლო დიდი ბრიანეთის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 27,947 ათასს ევროს შეადგენს (2013 წ.)[15].
ამგვარად, შოტლანდიის მთლიანი შიდა პროდუქტი დიდი ბრიტანეთის მთლიანი შიდა პროდუქტის 8%–ზე მეტს შეადგენს, ხოლო შოტლანდიაში მშპ ერთ სულ მოსახლეზე გაერთიანებული სამეფოს საშუალო მაჩვენებელზე 7 ათასი ევროთი მეტია. როგორც აღვნიშნეთშოტლანდიაგაზისადანავთობისექსპორტსაცაწარმოებს. იგიდიდიბრიტანეთისნავთობის 95% მოიპოვებს. აღსანიშნავიაასევეშოტლანდიურივისკისექსპორტიც, რომელსაცქვეყნისთვისდიდიმოგებამოაქვს.
„მდიდართა ბუნტი“ იტალიაში
(ვენეციის მაგალითი)
და ბოლოს, შევეხოთ უშუალოდ „მდიდართა ბუნტის“, როგორც ტერმინის სამშობლოს, სადაც ეს პრობლემა აშკარაადაა გამოხატული და კარლო ჟანისა და პაოლო სავონას შისებიც მართლდება.
ვენეცია (იგივე არხების ქალაქი) მდებარეობს ჩრდილო-აღმოსავლეთ იტალიაში, ერთმანეთისგან არხებით გამოყოფილ 118 პატარა კუნძულზე, რომლებიც ხიდებით არიან დაკავშირებული. ვენეციის რესპუბლიკა შუა საუკუნეებისა და რენესანსის ხანაში ძლიერი საზღვაო სახელმწიფო იყო. მნიშვნელოვანი იყო მისი როლი ვაჭრობასა და ხელოვნებაში. სახელმწიფომ XIII საუკუნიდან XVII საუკუნის ბოლომდე იარსება. 1797 წელს ვენეცია გახდა ავსტიის ტერიტორია, ხოლო 1798 წლეს ავსტრიელებმა მოიპოვეს მასზე კონტროლი. მოგვიანებით 1805 წელს ვენეცია გახდა ნაპოლეონ ბონაპარტეს იტალიის სამეფოს ნაწილი, თუმცა ნაპოლეონის მარცხის შემდეგ 1814 წელს ვენეცია ისევ ავსტიის შემადგენლობაში დააბრუნეს. უკვე 1866 წელს, იტალიის დამოუკიდებლობის მესამე ომის დროს იგი გახდა ახლადშექმნილი იტალიის სამეფოს ნაწილი.
ვენეცია იტალიის ერთ–ერთი ყველაზე მდიდარი რეგიონია. მისი მოსახლეობა დაახლოებით 5 მილიონი ადამიანია. ვენეციის მთლიანი შიდა პროდუქტი 2011 წლის მონაცემების მიხედვით 149,527 მილიარდი ევროა[16], ხოლო მთლიანად იტალიის – 1,508 ტრილიონი ევრო (2011 წ.)[17]. ასევე, ვენეციის მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე შეადგენს 29,636 ათას ევროს (2012 წ.)[18], რომელიც 15%–ით მაღალია იტალიის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე, რომელიც ამავე წლის მაჩვენებლით 21,536 ათას ევროს შეადგენდა.[19]
ვენეციის მთლიანი შიდა პროდუქტი იტალიის მშპ–ის დაახლოებით 10%–ია (იხ. ცხრილი #7), ხოლო მშპ ერთ სულ მოსახლეზე ვენეციაში 8 ათასი ევროთი მეტია, ვიდრე მთლიანად იტალიაში (იხ. ცხრილი #8). ვენეციის „მდიდართა ბუნტიც“ სწორედ იმ მიზეზითაა გამოწვეული, რასაც კატალონიის ავტონომიური ხელისუფლება ასახელებს. ვენეციელები ფირქობენ, რომ ცენტრალური ხელისუფლება, იმაზე ბევრად ნაკლებს ხარჯავს რეგიონზე, ვიდრე ვენეციიდან აკრეფილი გადასახადებია.
2014 წლის 16–21 მარტში ვენეციაში ონლაინ რეჟიმში ჩატარდა არაოფიციალური რეფერენდუმი, სადაც მონაწილეობა მიიღო 2,36 მილიონმა ამომრჩეველმა (რეგიონის საერთო ამომრჩეველთა 63,2%). რეფერენდუმში მონაწილე ამომრჩეველთა 89,1%–მა (რეგიონის საერთო ამომრჩევლების 56,6%) ხმა მისცა ვენეციის დამოუკიდებლობას.[20] თუმცა ვინაიდან რეფერენდუმი არაფრომალურ გარემოში ჩატარდა და თავადაც არაფორმალური იყო, ეს მონაცემები ოფიციალურ დოკუმენტაციას არ წარმოადგენს. იტალიის ხელისუფლება კი არ აძლევს სიცილიელებს საშალებას ოფიციალურად ჩაატარონ რეფერენდუმი იტალიიდან გამოსვლისა და ვენეციის დამოუკიდებლობაზე.
როგორც დავაკვირდით ზემოთ განხილული ოთხიმაგალითი განსხვავებების მიუხედავად, შესაძლოა ეკონომიკური სეპარატიზმის მაგალითებად ჩავთვალოთ. ოთხივე შემთხვევაში (ბავარია, კატალონია, შოტლნადია, ვენეცია) ქვეყნის კონკრეტული რეგიონები ეკონომიკურად გაძიერდნენ და გაიაზრეს რა, რომ შესაძლოა საკუთარი ვატონომიური ხელისუფლებით უკეთ მართონ ეკონომიკური ბერკეტები გაუჩნდათ პრეტენზია გამოყოფოდნენ სახელმწიფოს და ჩამოყალიბდნენ დამოუკიდებელ ქვეყნებად. ამგვარადეკონომიკურად გაძლიერებულმა მხარეებმა დამოუკიდებლობა მოითხოვეს სუვერენული სახელმწიფოს საზღვრებს შიგნით. სწორად ამას შეიძლება ვუწუდოთ იატლიელ გეოეკონომისტთა მიერ ჩამოყალიბებული ტერმინი – „მდიდართა ბუნტი“, რომელიც უკვე აშკარაა ევროპის სახელმწიფოებში.
ნიკა ჩერქეზია
[1]ჭაბაშვილი, მ. (1973). უცხოსიტყვათალექსიკონი.თბილისი: განათლება.
[2] Gross domestic product 2010. (2010). მოძიებულია 2014 წლის10 06. ვებ. გვერდიდან:THE WORLD BANK: http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf
[3] GDP (current US$). (2013). მოძიებულია 10 06, 2014, ვებ. გვერდიდან: THE WORLD BANK: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD
[4] Bavaria: Facts and Figures . (2013). მოძიებულია 10 06, 2014, ვებ. გვერდიდან: State od Bavaria. Quebec Office: http://www.baviere-quebec.org/office/factsnfigures/index.php.en
[5] Germany GDP. (2014). მოძიებულია 2014 წლის1006, ვებ. გვერდიდან TRADING ECONOMICS: http://www.tradingeconomics.com/germany/gdp
[6] Germany GDP per capita. (2014). მოძიებულია 2014 წლის10 06, ვერბ. გვერდიდან TRADING ECONOMICS: http://www.tradingeconomics.com/germany/gdp-per-capita
[7] http://www.cambrabcn.org/documents/1533402/8bd1da01-0531-4c16-8edf-bfac5869365c
[8] Spain GDP. (2014). მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან TRADING ECONOMICS: http://www.tradingeconomics.com/spain/gdp
[9] GDP per inhabitant. (2013 წლის 12 04). მოძიებულია 2014 წლის 10 06,ვებ. გვერდიდან: Idescat: http://www.idescat.cat/pub/?id=aec&n=356&lang=en
[10] Spain GDP. (2014). მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან TRADING ECONOMICS: http://www.tradingeconomics.com/spain/gdp
[11] Statistical Bulletin Economy Series. (2013, 01 23). მოძიებულია 06 10, 2014, ინტერნეტ წყაროდან: The Scottish Government: http://www.scotland.gov.uk/Resource/0041/00412570.pdf
[12] Statistical Bulletin Economy Series. (2013, 01 23). მოძიებულია 06 10, 2014, ინტერნეტ წყაროდან: The Scottish Government: http://www.scotland.gov.uk/Resource/0041/00412570.pdf
[13] Key Economy Statistics. (2014, 05 13). მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ.გვერდიდან: The Scottish Government: http://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy
[14] RatingsDirect. (2014, 02 27). მოძიებულია 06 10, 2014, ინტერნეტ წყაროდან: STANDARD&POOR’S RATINGS SERVICES: http://worldofstuart.excellentcontent.com/repository/StandardAndPoorsKeyConsiderations.pdf
[15] United Kingdom GDP per capita. (2014). მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან: TRADING ECONOMICS: http://www.tradingeconomics.com/united-kingdom/gdp-per-capita
[16] Regional gross domestic product by NUTS 2 regions. (2014, 05 28). მოძებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან: Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tgs00003&plugin=1
[17] Italy GDP. (2014). მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან: TRADING ECONOMICS: http://www.tradingeconomics.com/italy/gdp
[18] Veneto in figures. (2013). მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან: REGIONE DEL VENETO: http://statistica.regione.veneto.it/ENG/Pubblicazioni/RapportoStatistico2013/Numeri.html
[19] Italy GDP per capita. (2014). მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან TRADING ECONOMICS: http://www.tradingeconomics.com/italy/gdp-per-capita
[20] Kington, T. (2014, 03 21). Veneto residents support leaving Italy in unofficial referendum. მოძიებულია 06 10, 2014, ვებ. გვერდიდან The Telegraph: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/10715888/Veneto-residents-support-leaving-Italy-in-unofficial-referendum.html
