ავტორი: ალიმი ხერხაძე
აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი
ენა დედაა ერისა… ეს სიტყვები ყოველი ქართველისათვის კარგად ნაცნობი და საამაყოა… საამაყოა, რამდენადაც ქართული ენის სიყვარულმა, მისი დაცვისთვის ბრძოლამ მოიყვანა ქართული სული, ქართული თვითმყოფადობა დღევანდელ დღემდე… ქართული ენით გაერთიანებულმა ერმა შექმნა უკვდავი კულტურა და ხელოვნება ივერიისა. ქართული ენა ღვთის ენააო თამამად შეიძლება ითქვას… ,,დიაღ“– ეს იგივეა, რაც დიდ არს ღმერთი… მხოლოდ ქართული ენით აღიარებს მსოფლიოს ყველა ჩვილი უფალის ერთადერთობას როცა ამბობს ,,აღუ“– არს ღმერთი უფალი… ქართულ ,,ქ“-ს ქრისტეს სიმბოლოდ, ხოლო ,,ჯ“-ს ჯვრის სიმბოლოდ მოიაზრებენ…
✔ იცი ინგლისური? შეარჩიე საჭირო დონის კურსები edu.aris.ge-ზე!
უამრავ დასაცველსა და გასაფრთხილებელ-გადასარჩენს შორის, ყოველთვის რომ ჭარბად ჰქონდათ ქართველებს, უპირველესად ენის, მამულისა და სარწმუნოებისთვის თავის გადადებას მიიჩნევდნენ და ხშირად, ეს მოვალეობა სავალალო მსხვერპლთშეწირვით დაუსრულებიათ. მტერი და დამპყრობი არასდროს ელეოდა იბერთ ქვეყანას. უძველეს ენაზე მეტყველებას უკრძალავდნენ იბერებს, მაგრამ შეუძლებელი იყო და წარმოუდგენელი იაკობის, დავითის, თამარისა და სხვათა წმინდანების ენის უარყოფა. შეუძლებელი იყო უძველესი ანბანის ულამაზესი ასოების დავიწყება და გაქრობა. “რა ენა წახდეს, ერიც დაეცესო”, – უთქვამს გრიგოლ ორბელიანს და, მართლაც, რომ უდიდესი სიბრძნეა ამ სიტყვებში ჩადებული, რადგან ერის არსებობის ერთ-ერთი ნიშანი ენაცაა… უამრავჯერ ეწამა კურთხეული ქართული ენა მწვალებლებისგან მაგრამ ქართველმა წინაპარმა სისხლის ფასად შემოგვინახა იგი.
გავიდა დრო… გავიდა დრო და რუსულმა ანექსიამ იწყო დაღის დასმა ქართულ ენაზე. პრიორიტეტული და საამაყო გახდა რუსული ენის ცოდნა და ქართულშიც უხვად შემოდიოდა ბარბარიზმებად უხეში რუსული სიტყვები. ისე შეესია რუსული ბარბარიზმები ქართულ ენას, როგორც კალია მწიფობაში მყოფ ყანას. აკაკი წერეთლისა არიყოს, ქართულ ენაზე მოლაპარაკეთ როზგს სცემდა კოჭებში რუსიფიკაცია. ძალითა თუ ნებით თავს იმკვიდრებდა რუსული და აუშნოებდა ვეფხისტყაოსნის შემქმნელ ენას. გაწითლებულსა და გავარვარებულ საბჭოთა საქართველოს კონსტიტუციაში სახელმწიფო ენად ქართული იყო ჩაწერილი. სწორედ მასზე, იმ ფარატინა ფურცელზე მთავრდებოდა იბერთა უძველესი, უმშვენიერესი ენის ყველა უფლება და ღირსება, ისე კი რუსული იყო იძულება და აუცილებლობა…
დღესაც, უხვად მოიძებნება ქართულში რუსული ბარბარიზმები: სტოლი, პოლი, სტაიანკა, პადემკა და უამრავი სხვა… მეც, იმ საზოგადოებაში გავიზარდე, სადაც ამ სიტყვების კორიანტელი იყო. ერთი შეხედვით, საბჭოთა კავშირის დატოვებიდან 20 წლის მერე, ეს დამახინჯებული სიტყვები ნელ-ნელა გაქრა და გაცვდა, მხოლოდ ,,ექსსაბჭოელებში“ თუღაა შემორჩენილი, მაგრამ მეორე უბედურებამ იჩინა დღეს თავი.
საქართველო მუდამ ასე იყო, ერთ ჭირს მოინელებდა და მეორე ატყდებოდა თავს, ჰოდა ჩვენც ,,ვაის“ გაყრილებმა აღარ დავაყოვნეთ და ,,უიც“ მალე გამოგვიჩნდა ინგლისური სიტყვების სახით. დღეს უკვე ხშირად გავიგონებთ: ,,ოკეი“, ,,ლოვე“, ,,ბოიფრენდი“ ,,ფეისი“ ,,სელებრითი“ ,,ლაივი“ და ათასი სხვა… საქმე ისაა, რომ ამ შეყრილი ,,ვაის“ ,,საბედნიეროდ და გასახარად“ საზოგადოებას (განსაკუთრებით ახალგაზრდებს) ამ სიტყვების ხშირი ხმარება ეამაყებათ და ჰგონიათ, ამით თავიანთ თანამედროვეობას უსვამენ ხაზს, სინამდვილეში კი, – პირიქითაა: ყოველი იმის მცდელობით, რომ ჩვენს თანამედროვეობას გავუსვათ ხაზი უცხო სიტყვების ხმარებით, ენის სიწმინდეს ვაყენებთ შეურაცხყოფას.
ამ დაავადებამ, სამწუხაროდ, არამარტო საზოგადოება, პრესაც შეიპყრო, ტელევიზია და სახელმწიფო დაწესებულებებიც. ჩნდება კითხვა: – რით განსხვავდება რუსიფიკაციია და დღევანდელი ანგლოსაქსიზმი ერთმანეთისგან?! ალბათ, იმით, რომ წინათ, რუსული ,,უი“ შეგვეყარა, დღეს კიდევ ინგლისური სიტყვების ,,ვაი“ გვჭირს… განა, სირცხვილი არაა, როცა ქუჩაში ვხვდებით უამრავ ინგლისურ წარწერას მაღაზიებზე, სასტუმროებზე, ბარებზე და მათ გვერდით ქართული წარწერა ან გამქრალია ან ძლივს ჩანს, როცა ქართულ ტელეარხებზე გადაცემათა დიდ ნაწილს უკვე ინგლისური დასახელებები აქვს?! განა, ქართულში სიტყვათა მარაგი ამოიწურა?! ეს, კიდევ არაფერი, არტიკლებიც შემოიტანეს და გადაცემას ახლა უკვე ჰქვია: – ,,THE….“ განა ქართულ ენას არ ექნებოდა არტიკლი ეგ რომ საჭირო იყოს?! ეს კიდევ ერთი და დიდი გამოვლინებაა ქართული ენის შეურაცხყოფისა.
რუსუდან საღინაძე (აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ენის მიმართულების ხელმძღვანელი, ასოცირებული პროფესორი):
სიტყვათა სესხება ენის ლექსიკური ფონდის გამდიდრების ერთ–ერთი საშუალებაა. უამრავი სიტყვაა შემოსული ქართულში ბერძნულიდან, სპარსულიდან, არაბულიდან, რუსულიდან. ილია ჭავჭავაძე წერდა: ,, ნასესხები სიტყვები ქართული რომ ამოგვეღო ენიდან, იგი დაემსგავსებოდა კალიისაგან მოჭმულ ყანასო“. ბევრი სიტყვაა უკვე დამკვიდრებული ენაში, გაქართულებულია, ბევრი კი ბარბარიზმია, სრულიად ჭარბია. ეს, ბუნებრივია, აფერხებს ენის განვითარებას, გზას უხშობს ქართულ ტერმინებს, იწვევს ტერმინოლოგიის გაორებას, ზოგჯერ გაუგებრობასაც კი. ბარბარიზმი ისე აზიანებს ენას, როგორც სარეველა მწვანე ხასხასა ველს, პურის ყანას… დღეს ძალიან ძნელია უცხოენოვანი მოძალების შეჩერება, სესხებას თავიდან ვერ ავიცილებთ, მაგრამ ზომიერებაა საჭირო. თუ აუცილებელია ტერმინის შემოტანა, რომელიც მოჰყვება ახალ საგანს ან მოვლნას, იგი უნდა გაქართულდეს, უნდა მოექცეს ქართულ ყალიბში (მაგალითად, დააფინანსა, დაასპონსორა…) ან, უკეთეს შემთხვევაში, შეიქმნას ქართული შესატყვისი. ტერმინი არ უნდა იყოს მძიმე, გამოსათქმელად უხერხული, თორემ ვერ დაიმკვიდრებს ადგილს ენაში, რადგან ,,ხალხია ენის კანონის დამდები“ (ილია). ზოგიერთს ეჩვენება, რომ ძნელია რაღაც აზრის გამოხატვა ქართულად, და შესაბამისს უცხო ენაში ეძებს. ასეთმა ადამიანმა საკუთარ ლექსიკურ მარაგში უნდა ჩაიხედოს, დარწმუნდეს, რომ მწირია მისი ლექსიკა. მე მათ ვურჩევდი, გადმოიღონ ლექსიკონები (კერძოდ, ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი), იკითხონ ქართველ კლასიკოსთა ნაწარმოებები და გაიმდიდრონ საკუთარი ლექსიკური მარაგი. ქართული ენა ულამაზესი, სინონიმებით უხვი, გამომსახველობითი საშუალებებით მდიდარი ენაა. არ არსებობს აზრი, საგანი მოვლენა, რომ ჩვენი ენით არ გამოიხატოს.
ბევრმა დამცინა ძველმოდური ხარ და მეტიჩრობ შენი საქციელითო, როცა ინგლისური სიტყვა არ გამოვიყენე, ზოგმაც მხოლოდ ერთეულები რას შეცვლიან, ენის დაცვა ყველამ უნდა მოინდომოს და შენ მარტო ვერაფერს გახდებიო…მინდა ვთქვა რომ ერთეულები ქმნიან უმრავლესობას და თუ თითოეული ჩვენგანი დავიცავთ ჩვენი ენის სიწმინდეს ენასაც შევინარჩუნებთ და ილიას ანდერძსაც ,,ენა, მამული, სარწმუნოება“. კირიონ მეორემ ასე უქადაგა ქართველებს მშობლიური ენის შესახებ:
“დედა ენა არის უფლის კურთხევით ჩვენ წინაპართაგან აღშენებული უწმინდესი ტაძარი, რომელსაც სვეტებად უდგანან სამშობლო ქვეყნის მოღვაწენი; დანგრევა მისი ადვილია, ხოლო აღდგენა ფრიად ძნელი“.
უცხო სიტყვების დამკვიდრება ადვილია და მის გაძევებას ენიდან თაობათა ცვლა სჭირდება. ასე რომ, დავფიქრდეთ და ნუ გავააუცხოებთ იმ დედას, რომელსაც ენა ჰქვია. მოდი, ვიყოთ, ცუდი ტრადიციის დამრღვევები და არ დავაცადოთ რუსული ,,ვაის“ წასვლის შემდეგ ინგლისურ ,,უის“ მოსვლა და დამკვიდრება. ენა დედაა ერისა, ოღონდ გაინგლისელებული, გარუსებული ან გაუცხოებული დედა კიარა, ნამდვილი ქართული წმინდა ენაა ერის დედა , რომელმაც ჩაკრულო იმღერა და გალაქტიკათა შორის გაგზავნა, ენა რომელმაც მსოფლიოს 14 დამწერლობას შორის თავისი სათქმელი სამჯერ თქვა და შექმნა ვეფხისტყაოსანი, დავითიანი და ათონისა და ჯვრის მონასტრებზე ილოცა, რათა კურთხეული ივერია გაეძლიერებინა….
